Arı sokması, özellikle yaz aylarında ve açık mekanlarda sık karşılaşılan durumlar arasında yer alır. Arı sokması alerjisi olan bireyler, yazın dışarıda vakit geçirmekten kaçınırlar. Daha önce hiç arı sokması ile karşı karşıya kalmamış bireyler ise alerjik reaksiyon konusunda tedirgin olabilirler. Çoğu birey için arı sokması yalnızca ağrı, kızarıklık ve tahriş ile sonuçlanırken bazı bireylerde ise hafif ya da çok şiddetli olmak üzere alerjik reaksiyon görülebilir.
Bazı bünyelerde alerjik reaksiyon, hayatı tehdit edebilir hatta ölümle sonuçlanabilir. Bu çok şiddetli reaksiyon anafilaksi olarak bilinir ve çok acil tıbbi müdahale gerektiren durumların başında yer alır. Bilinen bir alerji yoksa ve şiddetli semptomlar ortaya çıkmamışsa arı sokması sonrası evde de bir takım önlemler alınabilir. Bu önlemler başlıca kaşıntı, kızarıklık ve ağrıyı azaltmaya yönelik olabilir. Ciddi komplikasyonlar varlığında ise vakit kaybetmeden uzman bir sağlık kuruluşundan yardım almak mutlaka gereklidir. Zamanında ilaç müdahalesi ile şiddetli alerjik reaksiyonlarda bile sonuç oldukça iyi olabilir.
Arı Sokması Nedir? Nasıl Olur?
Bal arısı, yaban arısı gibi çeşitli arı türlerinin insanı sokması ile hafif ya da orta şiddetli alerjik reaksiyonlar görmek mümkündür. Arı sokması ile alerji gelişimi riski arıcılık işi ile meşgul insanlarda normal popülasyona göre biraz daha yüksek olabilir. Başta arı olmak üzere çeşitli böceklerin sokması ile meydana gelen reaksiyonlar, alerji dışında sıklıkla kızarıklık, şişlik, kaşıntı ve tahriş olarak sıralanabilir.
Alerjik reaksiyonlar çok sık görülen durumlar değildir ve böcek ısırması ile karşı karşıya kalan insanların küçük bir kısmında ciddi problemlere yol açar. Alerjinin tedavisi, mutlaka acilen ve doğru şekilde yapılmalıdır; çünkü solunumun durması gibi ölümcül komplikasyonlar oldukça hızlı gelişir. Bunun yanında ölümcül komplikasyonlar, çok yaygın değildir. Bal arıları ve eşek arılarının vücudunda bulunan zehir oldukça güçlüdür ve en güçlü alerjik reaksiyonlar arasında ilk sıralarda yer alır.
Bir arı insanı soktuğu zaman keskin ve zehirli iğnesi insan cildinde kalabilir. Vücuttan çıkarılmayan iğne, arı sokmasından sonra bir süre daha zehir salgılamaya ve vücutta çeşitli olumsuz komplikasyonlara yol açmaya devam edebilir. En yaygın olarak tutulum gösteren sistemler, cilt ve solunum sistemi olarak sıralanabilir. Arının iğnesi ile vücuda yayılan arı zehri, ciltte yer alan çeşitli hücre yapılarını ve en önemlisi bağışıklık sistemi elemanlarını olumsuz yönde etkileyen protein parçacıkları içerir. Bu protein parçacıkları nedeniyle arı zehrine alerjisi olmayan bireylerde de sokma yerinde şiddetli ağrı, şişkinlik, kızarıklık, kaşıntı ve tahriş meydana gelebilir.
Alerjik bünyesi olan bireylerde arı zehri, çok daha şiddetli reaksiyonlara yol açmak üzere bağışıklık sistemi cevabını tetikler. Bu bireyler, arı zehrine ilk kez maruz kaldıkları ilk arı sokmasında herhangi bir alerjik reaksiyon göstermeyebilir. İkinci kez bir arı tarafından sokulduklarında ise bağışıklık sistemi nedeniyle alerjik reaksiyon gösterebilirler.
Alerjisi olan bireylerde arı zehrinin vücuda girişi ile insan bağışıklık sistemi elemanlarından biri olan immunoglobulin E (IgE) olarak bilinen bir antikor salgısı başlar. IgE başlıca vücudu virüsler, parazitler gibi çeşitli zararlı mikroorganizmalardan korur ve bir bariyer görevi görür. Koruma görevinin yanında IgE, arı sokmasına cevap olarak vücutta yüksek düzeylerde üretilerek ciltte kabarma, kızarıklık ve kaşıntılı olabilen döküntü (kurdeşen), ödem, şiddetli solunum sistemi komplikasyonları gibi alerjik reaksiyonlar ile uygun olmayan bağışıklık yanıtına neden olabilir. Arı tarafından sokulan insanların pek çoğunda sokma yerinde meydana gelen rahatsızlık hissi dışında şiddetli herhangi bir fiziksel semptom ile karşılaşılmayabilir. Şiddetli olmayan alerjik tepkimeler; sokma yerinde giderek artan şişlik, kızarıklık ve kaşıntıya neden olabilir.
CDC (ABD Hastalık Koruma ve Korunma Merkezleri) tarafından açıklanan bir veriye göre 2000-2007 yılları arasında ortalama 62 Amerika vatandaşının eşek arısı, yaban arısı ve bal arısı sokması nedeniyle öldüğü gösterilmiştir. (4) Arı toksinine çok şiddetli alerjisi olan ya da birden çok kez arı tarafından sokulan bireylerde ciddi alerjik reaksiyon görülme olasılığı daha yüksektir. Bu gibi bir takım nadir durumlarda arı sokması nedeniyle anafilaksi olarak bilinen ölümcül alerjik reaksiyon gözlenir. Anafilakside vücudun bağışıklık sistemi alerjene karşı aşırı ve uygunsuz şekilde tepki vererek vücut fonksiyonlarının bozulmasına yol açar. Anafilakside semptomlar; genellikle saniyeler içinde başlar; ancak bu süre dakikaları, bazen de yarım saat gibi bir zaman dilimini kapsayabilir. Anafilaksi her ne sebeple ortaya çıkarsa çıksın çok acil bir durumdur ve hastanede müdahale edilmeyi gerektirir. Anafilaksinin sık görülebilen başlıca semptomları aşağıdaki gibi özetlenebilir.
Kurdeşen (ciltte kızarık, kabarık ve kaşıntılı lekeler)
Kızarmış ve bitkin bir yüz
Dilin şişmesi ve solunum yolunu tıkaması
Nefes darlığı
Öksürük ve hırıltılı solunum
Mide bulantısı ve kusma
Karın ağrısı, kramp ve ishal
Baş dönmesi
Baş Ağrısı
Bilinç Bulanıklığı, Senkop (Bayılma)
Koma (2)
Sayılan semptomlardan en az biri görüldüyse ya da daha önceden anafilaksi geçirme öyküsü varsa vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Arı Sokmasına Ne İyi Gelir?
Alerjik reaksiyona yol açmayan sıradan arı sokması vakalarında eğer doğru tanı mümkünse evde alınan çeşitli önlemler genellikle yeterli olur. Bunun yanında birden fazla arı tarafından sokulmak durumu ya da anafilaksi semptomlarından herhangi birinin varlığında acil tıbbi müdahale gerekir. Alerjik reaksiyonlar görüldüğünde acil tıbbi müdahale sıklıkla adrenalin (epinefrin) uygulamasını içerir. Anafilaktik reaksiyon sırasında solunum veya kalp durursa temel yaşam desteği (kardiyopulmoner resüsitasyon- CPR) uygulaması yapılmalıdır. (4)
Adrenalin uygulaması ile birlikte oksijen desteği sağlamak da solunumun devamlılığı için oldukça önemlidir. Solunum sisteminde tahribatın azaltılması ve nefesin açılması için antihistaminik, glukokortikoid (kortizon), beta agonist gibi çeşitli ilaçlar da uzman bir doktor tarafından uygulanabilir. Epinefrin oto enjektör olarak bilinen ilaç formu, bilinen bir arı alerjisi varlığında alerji uzmanı tarafından reçete edilebilir ve hasta ya da hasta yakınının eğitilmesi sağlanarak anafilaksi anında vakit kaybetmeden uygulanabilir. Oto enjektörler, alerjik bireyler ve anaflaksi öyküsü olan bireylerin mutlaka yanlarında bulundurması gereken bir kurtarıcıdır. Otomatik olarak adrenalin enjeksiyonu sağlayan bu iğnenin kullanım şekli uzman doktor tarafından hastaya anlatılacaktır. (3,4)
Bazı alerji testlerinin yapılması, korunma ve tedavi planlamalarının etkin ve doğru bir şekilde yapılması ve uygulanması, gerekli vakalarda alerji aşısı (immünoterapi) uygulamaları hakkında bilgi almak için belirli periyotlar ile Alerji ve İmmünoloji doktoru kontrolleri önemlidir. Basit arı sokmalarında varsa iğnenin dikkatlice ciltten uzaklaştırılması, su ve sabunla bolca yıkama yapmak, buz uygulaması, enfeksiyondan kaçınmak ve cilt bütünlüğünün bozulmasını önlemek için amacıyla bölgeyi kaşımamak evde izlenecek başlıca yollar arasındadır.
Arı Sokmasından Korunma Yolları Nelerdir?
Daha önce bilinen arı sokması alerjisi varlığında bireylerin bir alerji doktorunun reçeteleyeceği acil müdahale aracını açık hava gezintilerinde yanlarında bulundurması önerilebilir. Şiddetli reaksiyon gösteren bazı bireylerde alerji aşısı olarak bilinen immünoterapi yaklaşımı da faydalı olabilir. Çok parlak ve açık renkli giysilerden kaçınmak da alınabilecek önlemler arasında olabilir. Çiçek kokulu parfüm ve deodorantlar da alerjik bireylerde önerilmez. Özellikle yemek kokuları; sinekler, böcekler ve arıları çekeceğinden yemek pişirmek ve yemek yemek gibi durumlarda daha dikkatli olmak ve korunmak gerekebilir.
Pek çok arı sokma vakasında kızarıklık, şişlik ve ağrı; birkaç saat içinde belirgin hal alır. Sokulan bölgede görülen semptomlarda birkaç gün içinde gerileme olması beklenir. Daha önce arı sokması nedeniyle alerjik reaksiyon gösteren bireyler ya da arı sokmasından sonra alerjiden şüphe duyulan durumlarda acil sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Şiddetli döküntü, artmış kalp hızı, düşük tansiyon ve solunum güçlüğü gibi çeşitli anafilaktik reaksiyonlar, ölümcül olabileceğinden hızlı tanı ve tedavi gerekir. Nadir vakalarda sokulan bölge enfekte olarak daha büyük problemlere yol açabilir. Bu durumlarda da yine uzman bir doktorun antibiyotik tedavisi planlaması ile iyi sonuçlar alınabilir.
Özellikle bal arısı sokmaları, şiddetli ağrıya ve acıya neden olabilir. Bununla birlikte normal bünyelerde bu durum, kısa süreli ve geçicidir. Arı sokmasının ardından sakin kalmak önemlidir. Görünürde arının iğnesi varsa dikkatlice ve parçalamadan çıkarmak gerekebilir. Ardından bol su ve sabun ile yıkama da öneriler arasındadır. Buz ya da soğuk kompres uygulaması, aloe vera jeli, lavanta yağı gibi çeşitli önerilere zaman zaman başvurulabilir. Günler içinde iyileşme göstermeyen ve beklenmedik semptomlar ile karşılaşıldığında evde uygulanan yöntemlerin yetersiz olduğu ve profesyonel sağlık desteği almak gerektiği bilinmelidir.
